Diş Hekimi Kliniklerinde Çapraz Enfeksiyonun Önemi ve Sterilizasyon Kuralları

Diş hekimleri, ağız boşluğunda mikroorganizmalarla dolu bir ortamda çalışmaktadır. Yapılan araştırmalar, sağlıklı bir insanın tükürüğünün bir mililitresinde 100 milyondan fazla bakteri bulunduğunu göstermektedir. Mikrobiyal dental plağın bir gramında ise 100 milyardan fazla bakteri olduğu bilinmektedir. Ağız boşluğu; tükürük, diş eti oluğu sıvısı, serum ve sıklıkla kanın da eklenmesiyle enfeksiyon açısından oldukça riskli bir ortamdır.

Ağız ortamındaki enfeksiyonun hasta, hekim, hemşire ve teknisyen arasında yayılması veya bu kişilerin birbirlerini enfekte etmesine "çapraz enfeksiyon" denir. Genel tıp terminolojisinde "hastane enfeksiyonu" olarak adlandırılan ve hastaların bulundukları ortamdan enfekte olmalarını açıklayan terim ile diş hekimliğinde kullanılan çapraz enfeksiyon terimi birbirine denk düşmektedir.

Hekim veya yardımcı personelin elleri, tükürük, diş eti oluğu sıvısı, kan, aerosol olarak ortama saçılan damlacıklar, tüm diş hekimliği aletleri ve kullanılan su, enfeksiyon kaynağı olarak değerlendirilebilir. Hastanın patojen ağız florası, duyarlı kalp kapaklarında, protez eklemlerde, komşu yumuşak dokularda ve kemik dokusunda otojen enfeksiyonlara neden olabilir.

Genel Kurallar

• Tüm sağlık personeli hepatit (HBV) aşısı olmalıdır.

• Her hastadan oral anamnez ile birlikte kapsamlı bir sistemik anamnez alınmalı ve bu bilgiler kontroller sırasında güncellenmelidir.

• Her kliniğin koşullarına uygun olarak hazırlanmış bir sterilizasyon protokolü bulunmalı ve düzenli olarak uygulanmalıdır.

• Çapraz enfeksiyonun önlenmesi için tek kullanımlık araç gereç tercih edilmeli, ayrıca birim tedavilik aletler paketlenmiş halde hazır bulundurulmalıdır.

• Atıkların toplanması, saklanması ve yerel yönetim birimlerine teslim edilmesi evrensel standartlara uygun şekilde gerçekleştirilmelidir.

• Enfeksiyona neden olabilecek yaralanmalara karşı uygulanacak prosedürler yazılı olarak belirlenmeli ve gerekli malzemeler hazır tutulmalıdır.

  
  

Personelin Eğitimi Tüm diş hekimliği personeli, güncel bilgiler ışığında eğitim almalı ve uygulamalardan geçirilmelidir. Eğitim programlarında;

• Epidemiyoloji,

• Hastalık bulaşma yolları,

• Dezenfeksiyon ve sterilizasyon prosedürleri,

• Günlük çalışma alışkanlıklarının enfeksiyon riski açısından değerlendirilmesi konularına odaklanılmalıdır.

  
  

Koruyucu Giysiler ve Bariyerler

• Klinik giysiler: Yüksek ısıda yıkanabilen kumaş giysiler tercih edilmeli ve kan veya tükürükle kontamine olmuş giysiler değiştirilmelidir. Cerrahi işlemler sırasında tek kullanımlık giysiler önerilmektedir. Çalışma ortamı dışında bu giysiler kullanılmamalı, her gün temiz giysilerle başlanmalıdır.

• Eldivenler: Her hasta için yeni eldiven kullanılmalı, uzun süren işlemler sırasında eldivenlerin geçirgen hale gelebileceği unutulmamalıdır. Cerrahi işlemlerde steril eldiven tercih edilmelidir.

• Maske ve Yüz Koruyucular: Maske her hastadan sonra değiştirilmelidir. Koruyucu gözlükler yüz koruyucu bariyerlerin yerini alabilir ancak aerosollere karşı tam koruma sağlayan modeller tercih edilmelidir.

• Kep veya Bone: Son yıllarda saç ve baş derisinin korunması için kullanımı yaygınlaşmıştır.

  
  

Kliniğin Hazırlanması

• Gün öncesi ve hasta öncesi: Çalışma yüzeyleri dezenfekte edilmeli veya zor temizlenen alanlar tek kullanımlık kaplama malzemeleriyle örtülmelidir.

• Tedavi sırasında: Aerosol yayılımını en aza indirmek için hasta tedavi öncesinde dişlerini fırçalamalı ve 30 saniye klorheksidinle gargara yapmalıdır. Tedavi sırasında yüksek vakumlu aspiratörler kullanılmalıdır.

• Hasta arasında: Kontamine olmuş aletler eldiven yardımıyla ortamdan uzaklaştırılmalı, atıklar uygun atık torbalarına yerleştirilmelidir.

• Gün sonu: Tüm dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemleri tekrarlanmalı, aspirasyon sistemi sıcak su veya önerilen dezenfeksiyon solüsyonuyla temizlenmelidir.

El Yıkamanın Önemi ve Tekniği

Ellerin uygun şekilde yıkanması çapraz enfeksiyonun önlenmesinde önemli bir rol oynar. Kullanılabilecek dezenfektanlar arasında iyodoform, klorheksidin glukonat ve antimikrobiyal el temizleyiciler bulunmaktadır. Hekim ve yardımcı personel, hastayla çalışmaya başlamadan önce yüzük, saat gibi aksesuarları çıkarmalı, kısa tırnaklı olmalı ve ellerini uygun bir temizleyici ile 15 saniye boyunca ovalayarak yıkamalıdır. Cerrahi işlemler öncesinde bu süre beş dakikaya kadar uzayabilir.

Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon

• Dezenfeksiyon:

  Patojen mikroorganizmaların öldürülmesi amacıyla gerçekleştirilir. Kliniğin farklı bölgelerinde yüzey dezenfektanları kullanılmalı, aşırı kimyasal kullanımından kaçınılmalıdır.

  
  

• Sterilizasyon:

  Mikrobiyal ve viral yaşamın sona erdirilmesi sürecidir. Kontamine olmuş aletler sterilizasyon odasında işleme alınmalıdır. Bu süreç;

  1. Ultrasonik temizleyici kullanılarak protein ve biyolojik atıkların arındırılması,

  2. Otomatik yıkama makinesinde temizlenmesi,

  3. Manuel yıkama, kurutma, sınıflandırma, paketleme ve sterilizasyon aşamalarını içermektedir.

Diş hekimliği kliniklerinde teknolojik gelişmeler sayesinde set üstü otoklavların kullanımı yaygınlaşmaktadır. Kuru sıcak hava sterilizatörleri veya otoklavlarda sterilizasyon işleminin sorunsuz gerçekleştiğini test etmek için farklı yöntemler mevcuttur. Bu süreçlerin düzenli olarak kontrol edilmesi, hem hasta hem de sağlık personeli açısından hayati önem taşımaktadır.